سیاست نامه

"خواجه، با توجه به ویژگی های نظام قبیله ای غلامان ترک و مذهب مختار، ترکیبی از مفردات اندیشه ی سیاسی ایرانشهری فراهم آورده بود، بی آن که بتواند در نسبت آن ترکیب با وضع زمانه و مفردات اندیشه ای تاملی کرده باشد. هفت دهه پیش از آن، حکیم ابوالفاسم فردوسی، به درستی، آغاز دوره ای نو در تاریخ ایران زمین را دریافته بود که در آن، از دهقان و از ترک و از تازیان، نژادی پدید خواهد آمد که از این هر سه بیگانه خواهد بود با سخن هایی به کردار بازی، وضعی که خواجه نظام الملک وزیر و سیاستنامه نویس نتوانست دریافت روشنی از آن پیدا کند. این که فردوسی با شاهنامه واپسین خردنامه ی آرمانی ایرانشهری را تدوین و خواجه با سیاستنامه راه نظریه ی سلطنت دوره ی اسلامی را هموار کرد، نشان از این واقعیت دارد که در فاصله ای این هفت دهه، آن نژاد نو پدیدار شده و جایگاه خود را تثبیت کرده بود، و بنابراین، نه بازگشت به گذشته امکان پذیر بود و نه راهی در افق پدیدار می شد. واپسین جرقه های آرمان خواهی دهقانان ایرانی که خواجه نیز خود به آنان تعلق داشت، در مسیر تندباد تثبیت نظام قبیله ای ترکان خاموش شد و آرمان پایداری در برابر بیگانگان و بقای ایرانی مستقل تعارضی اساسی با واقعیت های مناسبات سیاسی جدید پیدا کرد. در واقع، در چنین شرایطی ایرانیان بقا را بر تامل در شرایط امکان بازگشت به گذشته ترجیح داده بودند و با به فراموشی سپردن بخشی عمده از آرمان خواهی راه تداوم تاریخی ایران زمین را برگزیدند. تداوم ایران زمین، چنان که پیش از این نیز گذشت، تداومی در انحطاط تاریخی و زوال اندیشه بود..."

طباطبایی، جواد. خواجه نظام الملک طوسی، گفتار در تداوم فرهنگی ایران. چاپ دوم، انتشارات ستوده، تبریز: 1385. صص 173-174.

خرده دستکاری در شیوه ی نگارش و برنمایی از آژند است.

"چون چشم معتصم بر بابک افتاد... فرمود تا هر چهار دست و پایش ببریدند. چون یک دست ببریدند، دست دیگر در خون زد و در روی مالید و همه روی را از خون سرخ کرد....گفتند: "آخر بگوی، چه حکمت است؟" گفت: "شما هر دو دست و پای من بخواهید بردین، و گونه ی مردم از خون سرخ باشد، و چون خون از تن برود، روی زرد شود. هر که را دست ها و پای ها ببرند خون در تن وی بنماند. من روی خویش به خون سرخ کردم تا چون خون از تنم بیرون شود، نگویند که از بیم و ترس رویش زرد شد." ... پس همچنان زنده بر دارش نشاندند، تا به سختی بمرد."

نظام الملک طوسی، خواجه حسن بن علی. سیاست نامه، سِیَرُالملوک. برگزیده، به اهتمام دکتر جعفر شعار، موسسه انتشارات امیرکبیر، تهران:1362. صص 52-51.

خرده دستکاری در شیوه ی نگارش از آژند است.

نگاره: زخم زدن خواجه نظام الملک، از جامع التواریخ، رشید الدین فضل الله همدانی.